Những tác hại của tham nhũng đối với nền kinh tế
Các nghiên cứu và khảo sát cho thấy ở các nước có mức tham nhũng cao, các nguồn tài nguyên không được phân phối và sử dụng hiệu quả do các doanh nghiệp trúng thầu hay có giấy phép thường dưới chuẩn nhưng giành được lợi thế nhờ nhóm lợi ích hay qua hối lộ. Mua sắm và đầu tư công bị thất thoát.
Tham nhũng dẫn đến tình trạng chung là giá cả cao so với mức sống, nhưng chất lượng sản phẩm và dịch vụ thì kém. Tham nhũng tại các nước đang phát triển cũng là nguyên nhân của tình trạng bất bình đẳng trong phân phối thu nhập và tài sản. Tại các nước có mức độ tham nhũng cao, sở hữu trí tuệ không được tôn trọng, bản quyền các sản phẩm mới thường bị ăn cắp và những người sáng tạo không được luật pháp bảo vệ hữu hiệu. Tham nhũng vì thế góp phần lớn triệt tiêu phát minh và sáng tạo của nền kinh tế nói riêng và của một quốc gia nói chung.
Tham nhũng cũng được cho là có tác động tiêu cực đến chất lượng giáo dục của các quốc gia, làm cho các quốc gia tham nhũng càng khó vươn lên.
Tóm lại, các quốc gia có nền kinh tế với mức độ tham nhũng cao sẽ tự làm chậm sự phát triển của chính họ. Toàn bộ xã hội bị ảnh hưởng do sự phân bổ nguồn lực không hiệu quả, sự hiện diện của một nền kinh tế ngầm, khoảng cách giàu nghèo gia tăng và giáo dục chất lượng thấp. Do đó, tham nhũng làm cho các xã hội tồi tệ hơn và làm giảm mức sống của hầu hết người dân.
Tăng trưởng và tham nhũng
Tăng trưởng cao và liên tục luôn là mục tiêu kinh tế được cho là sẽ đưa đất nước vượt lên từ thu nhập thấp sang công nghiệp và hiện đại, phát triển. Từ đó, các giải pháp duy trì tăng trưởng kinh tế, có thể nói là bằng mọi giá, thường được áp dụng.
Tuy nhiên, chính sách tăng trưởng cao và liên tục có thể dẫn đến các hệ lụy. Đó là tài nguyên cạn kiệt – môi trường bị hủy hoại, tham nhũng bùng phát, nhất là khi tăng trưởng được kích thích bằng gia tăng đầu tư công và khai thác ồ ạt tài nguyên. Nghịch lý này luôn tồn tại, nhưng càng trầm trọng ở những nền kinh tế đang phát triển mà ở đó sự minh bạch của thể chế và trách nhiệm giải trình của quan chức nhà nước không được đề cao.
Để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, nhà nước phải liên tục tạo nguồn thu cho đầu tư. Cổ phần hóa các doanh nghiệp nhà nước vừa tăng nguồn thu cho ngân sách để tái đầu tư, vừa thúc đẩy hiệu quả của chính các doanh nghiệp này để đến lượt họ tác động tích cực vào tăng trưởng và phát triển kinh tế.
Tuy nhiên, quá trình cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước (DNNN), nếu thiếu minh bạch, sẽ trở thành mảnh đất màu mỡ cho tham nhũng phát triển. Việc định giá thấp DNNN để bán cổ phần ra công chúng, nhưng thường tạo điều kiện cho “tay trong” mua lại trong điều kiện không minh bạch sẽ biến nhiều tài sản công thành tài sản của một số quan chức tham gia cổ phần hóa. Các công ty sân sau được thành lập nhằm hợp thức hóa việc bán rẻ tài sản nhà nước từ các DNNN chuẩn bị cổ phần hóa và mua đắt tài sản từ các doanh nghiệp sân sau, là tình trạng không hiếm.
Tăng trưởng dựa trên khai thác tài nguyên thiên nhiên có sẵn có thể nói là biện pháp ít phức tạp, dễ hình dung nhất, nhưng đó là nơi giao thoa rõ nhất của tham nhũng và tàn phá môi trường. Không ít dự án khai thác không hiệu quả, dẫn đến thua lỗ triền miên, làm thất thu ngân sách nhà nước nặng nề, dù đã được cảnh báo nhưng vẫn diễn ra. Cấp phép khai thác tràn lan nhưng thiếu quy hoạch và minh bạch trong quản lý là hai vấn đề song hành và khá phổ biến.
Vấn đề chiến lược đặt ra là hậu quả của các dự án này về dài hạn, sự cạn kiệt tài nguyên và không thể hồi phục về môi trường, có thể được xem như những khoản “ghi nợ” vào tương lai cho thế hệ con cháu.
Các chính sách kinh tế nêu trên đều được thi hành nhằm hướng tới tăng trưởng kinh tế mà về cơ bản là tạo nguồn thu cho ngân sách để từ đó đầu tư cho tăng trưởng. Còn đầu tư công là giải pháp trực tiếp chi ngân sách để tạo tăng trưởng.
Tuy nhiên, đầu tư công cũng là nơi dễ phát sinh tham nhũng và việc một loạt cán bộ, cả cấp cao và cấp thấp, đã và đang phải nhận kỷ luật hoặc bị đưa ra xét xử tại tòa án là minh chứng rõ nét cho nguy cơ hiện hữu này.
Thực tế đã cho thấy, tham nhũng xảy ra trong mọi khâu của một dự án đầu tư công, từ khâu lập hồ sơ dự án, quy hoạch, đến phê duyệt thẩm định. Đây cũng là lý do chính mà đầu tư công Việt Nam tuy chiếm tỷ trọng lớn trong GDP, nhưng hiệu quả được đánh giá là rất thấp so với nhiều nước.
Chống tham nhũng nhằm hạn chế tác động tiêu cực đến chất lượng tăng trưởng là điều Đảng và Chính phủ đang tỏ ra rất mạnh mẽ và quyết liệt.